From Moral Politics to International Justice
Abstract
Եվրոպայի համար XIX դարը Ֆրանսիական հեղափոխության և նապոլեոնյան պատերազմների փորձառություններից հետո բնութագրվում էր տերությունների միջև հավասարակշռության գերակայության գաղափարով: Չնայած շահերի վրա հիմնված քաղաքականության որոշակի գերակշռությանը՝ ժամանակն իր հետ բերում էր նաև բարոյական քաղաքականության կողմնորոշում: Հետհեղափոխական քաոսի համայնապատկերում նրան բնորոշ էր նաև մարդկային առաջադիմության զարգացման հայեցակարգը: Ստրկացման և գաղութային հանցագործությունների դեմ ի հայտ եկան կարևոր բարոյաքաղաքական քարոզարշավներ: XIX դարի վերջի հայամետ քարոզարշավները պետք է դիտարկվեն այդ համատեքստում: Վիլյամ Գլադստոնը գործում էր եվրոպական ժողովուրդների ժողովրդավարական միության՝ մարդու իրավունքների և ազատականության հայեցակարգի հիման վրա, որը «լիբերալ» իմպերիալիզմի դիրքորոշումը չէր բացառում: Նույնը վերաբերում էր Գերմանիայում Յոհաննես Լեփսիուսին: Նրանք երկուսն էլ, հակառակ իրենց կառավարությունների՝ սոսկ շահերի վրա հիմնված քաղաքականությանը, ձգտում էին ամրապնդել հասարակական կարծիքի իշխանությունը: Ընդ որում՝ արտակարգ էին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ հետապնդվող հայերի փրկության նպատակով Լեփսիուսի գործադրած ջանքերը, որը ամենևին հաշվի չէր առնում բեռլինյան պաշտոնական քաղաքականությունը: Հանուն մարդու իրավունքների տեղի ունեցող հասարակական բարոյաքաղաքական քարոզարշավները պետք է, այնուհանդերձ, ունենային ինստիտուցիոնալ և քաղաքական հետևանքներ: Դա առաջին անգամ պարզորոշ դարձրեց 1921 թ. Բեռլինում Սողոմոն Թեհլիրյանի դատավարությունը, որն ուղղակիորեն նպաստեց ՄԱԿ-ի՝ Ցեղասպանության վերաբերյալ կոնվենցիայի ի հայտ գալուն:
