От Арджо Арича до Мрена. Сравнительный анализ работы экспедиций 1920 и 2013 годов, изучавших памятники в окрестностях Текора
Abstract
Հոդվածում վերլուծվում է Շիրակ և Արշարունիք պատմական նահանգների տարածքում գտնվող հուշարձանների վիճակը, որոնց ճարտարապետությունը Բագրատունյաց դարաշրջանի Անիի հայկական քաղաքային ճարտարապետության դպրոցի կայացման համար հիմք հանդիսացավ:
Տեկոր (Դիգոր) քաղաքի շրջակայքում գտնվող հուշարձաններով հարուստ տարածքը XX դարի սկզբին գրավել է միջնադարագետների ուշադրությունը, սակայն դրանց ուսումնասիրությունը երկար տարիներ դադարեցվել է 1920 թ. Թուրքիայի կողմից Կարսի մարզը գրավելու պատճառով։ 1950-1960 թթ. Թուրքիայում հայկական մշակույթի այդ հուշարձաններին պատճառված վնասները հայտնի են միայն ընդհանուր գծերով։ Տեկորի շրջակայքում գտնվող հնագույն քաղաքների ու գյուղերի շինությունների օրինակով հեղինակը փորձել է պարզել դրանց ոչնչացման պատճառներն ու մեթոդները:
Հուշարձանների համեմատական վերլուծություն կատարելու համար հեղինակը կառույցները նկարագրում է 1920 և 2013 թթ.Ախուրյանի ձախ ափին և Անիից հարավ ընկած տարածքում երկու գիտական արշավախմբերի արդյունքների հիման վրա։ Համեմատական քննությունը հավաստում է, որ հայկական մշակույթի հուշարձանների ոչնչացումը կանխամտածված է եղել։ Այդ գործողությունները հիմնականում կատարվել են թուրքական բանակի կողմից, ինչը ապացուցում է իշխանությունների մասնակցությունը այդ գործին։
Պետության՝ որպես Հայոց ցեղասպանության կազմակերպչի անպատժելիությունը, ցեղասպանության հերքումը թուրքական կառավարությանը դրդեցին իրենց ոչ ձեռնտու հարցը լուծել արմատական-քրեական մեթոդներով։ Հոդվածում առաջարկվում է Թուրքիայում հայկական ճարտարապետության ժառանգության պահպանման նպատակով լայնորեն ներգրավել միջազգային կազմակերպություններին
