Принцип права наций на самоопределение в государственно-правовой идеологии армянских политических партий на рубеже XIX-XX вв.
Abstract
Հոդվածում վերլուծության է ենթարկվում ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը ամենաազդեցիկ երկու կուսակցությունների՝ «Հնչակյան» և «Դաշնակցություն» պետական-իրավական գաղափարախոսության մեջ: Հայկական կուսակցությունների առաջացումը պայմանավորված էր Թուրքիայում և Ռուսաստանում հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարով։ Հայկական հարցի լուծումը կուսակցությունները անքակտելիորեն կապում էին ազգային պետության ստեղծման հետ, որը կապահովեր ազգի անվտանգությունն ու զարգացումը։ Երկու կողմերն էլ նշված սկզբունքը դիտարկում էին որոշակի պետական վարչակարգի և սոցիալական կարգի համատեքստում։ Թուրքիայում սուլթանի բռնապետական վարչակարգի պայմաններում «Հնչակը» ազգային անկախությունը տեսնում էր սեփական պետության մեջ խորհրդարանական հանրապետության տեսքով։
Բուրժուաժողովրդավարական կարգերի ժամանակ երկու կուսակցություններն արտահայտվում էին ազգային-պետական ինքնավարության օգտին։ 1915 թ. երիտթուրքական վարչակարգի կողմից հայ բնակչության սարսափելի ջարդերից հետո «Հնչակը» վերադարձել է Արևմտյան Հայաստանի համար անկախ սոցիալիստական պետության ստեղծման գաղափարին։ Ռուսաստանի պարագայում կուսակցությունը մինչև 1917 թ. դուրս չէր գալիս ինքնավարության սահմաններից։ Սակայն ազգային հարցի վերջնական լուծումը «Հնչակը» կապում էր միասնական սոցիալիստական պետության ստեղծման հետ։ Մինչև 1905 թ. «Դաշնակցության» ուշադրությունը սևեռված էր Արևմտյան Հայաստանի հարցի լուծմանը։ Կուսակցությունը կոչ էր անում Օսմանյան կայսրությունում հայկական ինքնավար պետություն ստեղծել։ Ավելին, Արևմտյան Հայաստանի անկախության մասին կուսակցությունը հայտարարել էր միայն 1917 թ.։ Անդրկովկասի համար նպատակ էր դրվում ստեղծել Անդրկովկասյան դեմոկրատական դաշնային հանրապետություն, որը կլիներ Ռուսաստանի ժողովրդավարական դաշնային հանրապետության մասը։ Հայկական միասնական սոցիալիստական պետության մասին Դաշնակցությունը հայտարարել է 1919 թ.։
